การสืบพันธุ์ของพืชเป็นกระบวนการที่พืชสร้างพืชรุ่นใหม่เพื่อดำรงเผ่าพันธุ์ต่อไป โดยกระบวนการนี้แบ่งออกเป็นสองแบบหลัก คือ การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ (Sexual Reproduction) และการสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ (Asexual Reproduction)
การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ (Sexual Reproduction)
การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศเกิดขึ้นเมื่อเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้และเพศเมียรวมกันเพื่อสร้างเซลล์ใหม่ที่เรียกว่าไซโกต (Zygote) และเจริญเติบโตเป็นพืชต้นใหม่ กระบวนการนี้มีขั้นตอนดังนี้:
1. ดอกไม้และอวัยวะสืบพันธุ์:
- เกสรตัวผู้ (Stamen): เป็นอวัยวะสืบพันธุ์เพศผู้ ประกอบด้วยก้านเกสร (Filament) และอับละอองเกสร (Anther) ที่สร้างละอองเกสรหรือสเปิร์ม
- เกสรตัวเมีย (Pistil): เป็นอวัยวะสืบพันธุ์เพศเมีย ประกอบด้วยยอดเกสร (Stigma), ก้านชูเกสร (Style), และรังไข่ (Ovary) ที่มีไข่อ่อน (Ovule) หรือเซลล์สืบพันธุ์เพศเมีย
2. การผสมเกสร (Pollination):
- การผสมเกสรเกิดขึ้นเมื่อละอองเกสรจากเกสรตัวผู้ถูกลม แมลง หรือสัตว์พาไปตกบนยอดเกสรตัวเมียของดอกเดียวกันหรือดอกอื่น ซึ่งอาจเป็นการผสมเกสรด้วยตัวเอง (Self-pollination) หรือการผสมเกสรข้ามต้น (Cross-pollination)
3. การปฏิสนธิ (Fertilization):
- เมื่อละอองเกสรตกลงบนยอดเกสรตัวเมีย ละอองเกสรจะสร้างหลอดละอองเกสร (Pollen tube) ยาวไปยังไข่อ่อนในรังไข่ จากนั้นสเปิร์มในละอองเกสรจะเดินทางไปยังไข่อ่อนเพื่อรวมตัวและเกิดการปฏิสนธิ เซลล์ไซโกตที่เกิดขึ้นจะพัฒนาเป็นเมล็ดพันธุ์
4. การสร้างเมล็ดและผล (Seed and Fruit Formation):
- หลังการปฏิสนธิ รังไข่จะเปลี่ยนเป็นผล (Fruit) และไข่อ่อนจะพัฒนาเป็นเมล็ด (Seed) ภายในผล ซึ่งเมล็ดนี้จะเป็นตัวเริ่มต้นการเจริญเติบโตเป็นพืชต้นใหม่
การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ (Asexual Reproduction)
การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศเป็นการสร้างพืชใหม่โดยไม่ต้องอาศัยเซลล์สืบพันธุ์เพศ กระบวนการนี้มีหลายรูปแบบ เช่น:
- การแตกหน่อ (Budding): พืชสร้างหน่อจากส่วนต่างๆ ของลำต้นหรือราก เช่น หน่อของพืชตระกูลกล้วย หรือมันฝรั่งที่สามารถแตกหน่อใหม่ได้จากตา
- การตัดชำ (Cutting): การใช้ส่วนของลำต้นหรือใบมาตัดและชำลงในดิน เพื่อให้พืชเจริญเติบโตเป็นต้นใหม่ เช่น ต้นดอกกุหลาบ
- การขยายพันธุ์ด้วยเหง้า (Rhizome) และหัว (Tubers): พืชบางชนิดสร้างเหง้าใต้ดินหรือหัวที่สามารถเติบโตเป็นพืชต้นใหม่ได้ เช่น ขิงและมันฝรั่ง
- การขยายพันธุ์ด้วยไหล (Stolon): พืชบางชนิดสร้างไหลหรือหน่อที่ขยายตัวไปตามพื้นดิน เช่น สตรอเบอร์รี่
สรุปพืชสามารถสืบพันธุ์ได้ทั้งแบบอาศัยเพศและไม่อาศัยเพศ ซึ่งทั้งสองวิธีมีความสำคัญต่อการขยายพันธุ์และการดำรงชีวิตของพืช การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศช่วยสร้างความหลากหลายทางพันธุกรรม ขณะที่การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศช่วยเพิ่มจำนวนพืชได้อย่างรวดเร็ว
